Sigortada sahteciliğe sıkı takip

Bir süredir Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), kayıt dışı istihdamla ilgili hem kayıt dışı çalışanları hem de kayıt dışı işçi çalıştıranları uyarıyor. Genelde ölen babadan maaş alabilmek için boşanma yoluna gidilmesi, kadınların doğum öncesi ile sonrasında iş göremezlik ödeneğinden faydalanmak için çalışılıyor gösterilmesi gibi konular kamuoyunun gündemine geliyor.

Ama asıl kayıt dışı istihdam; işverenin çalıştırdığı elemanı sigortalı yapmaması, sosyal güvenlik kapsamına sokmaması ki, genelde bu durum yabancı işçilerde oluyor; SGK’ya düşük prim ödemek için çalışanların maaşının düşük gösterilmesi, prim gün sayısı emeklilik için yetmeyenlerin bir tanıdığının şirketinde kendini sigortalı göstermesi yaygın olan kayıt dışılık. SGK, bu gibi durumları tespit edebiliyor mu? Ama şikayetle ama denetimle bir şekilde tespit ediyor. Edebildiğini ediyor.

19 BİN 809 İŞYERİ TESPİT EDİLDİ

SGK, yayımladığı 2024 yılı raporunda bu konudaki detayları açıkladı. Sizlerle de paylaşayım. Sosyal Güvenlik Denetmenleri tarafından yapılan incelemeler neticesinde 19 bin 809 işyerinin kayıt dışı olduğu ve 141 bin 462 kişinin de kayıt dışı çalıştığı tespit edildi. Bir detayı daha paylaşayım. Yapılan denetimler sonucu kayıtlı çalışan sayısı 966 binin biraz üzerinde. Yani kayıtlı çalışanların yüzde 14’ü kadar kayıtsız çalışan var demektir. Sayı azımsanmayacak boyutta. Bu denetimler sonucu, kayıt dışılıkla mücadele kapsamında 1.8 milyar TL işçi alacağı, 710 milyon TL’de kamu alacağı ödetildi. Denetimler sonucunda da SGK, 2 milyar TL’den fazla idari para cezası kesmiş.

Başta da belirttiğim gibi SGK, kayıt dışı istihdamla ilgili son günlerde peşi sıra uyarılarda bulunuyor. Bu uyarıların iki tarafı var; biri işveren, diğeri çalışan. Öncelikle şunu belirteyim hem işveren hem de çalışan şunu bilmeli ki, ilk defa işyeri bildirgesi veren işyerlerinde sigortalı çalıştırılmaya başlanılan tarihten itibaren bir ay içinde işe alınacakların işe giriş bildirgesi, işyeri tescil tarihinden itibaren en geç bir ay içinde verilmesi gerekiyor.

KAYIT DIŞI ÇALIŞANLAR NE YAPACAK?

Peki işveren, çalışanı sigortalı yapmıyorsa, kayıt dışı çalıştırıyorsa çalışan ne yapacak? SGK, bu konuda duyuru yaptı ve kayıt dışı çalışanların bu durumu bildirmek ve haklarını aramak için SGK’ya başvuru yapması gerektiğini belirtti. Başvurulacak yerler ise; çalışma hayatı iletişim merkezi (Alo 170), Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi (CİMER) ve SGK il müdürlükleri. Eğer işveren sizi kayıt dışı çalıştırıyorsa, işyerinin adını, çalıştığınız dönemi, çalıştığınız pozisyonu, aldığınız maaşa yönelik bilgileri ve varsa tanıdık veya belgeleri SGK’ya iletmeniz yeterli. İşin aslı, işverenin çalışanı kayıt dışı çalıştırması suçsa, çalışanın da kayıt dışı çalışması da suç.

DEVLET TEŞVİKLERİ BİR YIL SÜREYLE DURDURULUYOR

İşin bir de işveren boyutu var. İşverenin kayıt dışı işçi çalıştırdığı tespit edilirse, işçinin çalıştığı süre boyunca geçmişe yönelik primlerini ödeyecek, üzerine bir de cezasını ödeyecek ki, bu cezalar kişi başına 52 bin liradan başlıyor 130 bin liraya kadar çıkıyor. Ama bundan farklı olarak asıl önemlisi işverenin devletin sunduğu teşviklerden yararlanamaması.

Bugün işveren birçok alanda destekleniyor. Mesela, çalışan başına aylık 1.000 TL asgari ücret desteği, işveren hissesinde 4 puan indirim, genç girişimci teşviki gibi birçok destek veriliyor. İşvereni, işyerinde sigortalı göstermediği çalışan varsa veya kişiyi çalışıyormuş gibi gösterip o kişi çalışmıyorsa ve bu durumlar da tespit edilirse; teşvikler iptal ediliyor, geçmişte yararlandığı teşvikler faiziyle birlikte geri alınıyor ve bir yıl süreyle de teşviklerden işveren faydalanamıyor.